iyman.ucoz.com

*Moturidiy aqidasini kelib chiqish va tuzilish marhalasi: (500-700 h):Moturiydiy aqidasidagi dalillarning jamlanishi va tuzilishining kupligi bilan ajralib turdi.Shuning uchun u aqidani asos topishligida  utgan eng katta davrlardan hisoblanadi.Bu marhalaning muhim shahslari:
    -Abu Mu'in an-Nasafiy(438-508 h):U Maymun ibn Muhammad ibn Muhammad ibn Mu'tamad an-Nasafiy al-Makhuliy.Nasafiy-Nasaf shahriga nisbatlanadi,va u Samarqand bilan Jayhun orasidagi katta shahardir. Makhuliy-katta bobosiga nisbatlanadi,va lekin bobosiga nisbatlashdan kura shahariga nisbatlangan nomi g'olibroqdir.Uni bir necha mashhur nomlari bor:"Sayful Haqq va Din".
            -Moturiydiy ulamolarining mashhurlaridan sanaladi,magaram uni tarjimai-holini yozganlar ustozlaridan birortasini zikr qilmadi,yoki qanday ilm olganligini.Duktur Fathulloh Holif aytadiki:"Imom Abul Mu'in                 an-Nasafiy Moturiydiy mazhabini eng katta yordamchilaridan deb etibor qilinadi.Ashariyalarni  G'ozzoliy va Boqiloniy bayon qilib bergani kabi,ukishi Moturiydiylarni bayon qilib bredi.Muhim kitoblaridan "Tabsirotul Adillah".Moturiydiyning Tavhid kitobidan keyin Moturiydiy aqidasini bilishlikda muhim qullanmalardan sanaladi.Balki u Moturiydiy aqidasidagi mutloq keng qullanmadir.U "Tamhid" kitobida qisqartirgandir,va uni yana "Bahrul Kalom" kitobi bor,va u muhim kalomiy mas'alalarni uz ichiga olgan muhtasar kitoblardandir".

U kishi -Allohni rahmati bulsin- 508-hijriy yilni  25-zulhijja oyida 70yoshida vafot etdi.

            -Najmiddin U'mar an-Nasafiy(462-537h):U Abu Hafs Najmiddin U'mar ibn Muhammad ibn Ahmad ibn Ismoil...ibn Luqmon al-Hanafiy an-Nasafiy as-Samarqandiy.U kishini bir necha mashhur nomlari bor:Najmiddin 461yoki 462 hijriy yilda Nasaf shahrida tugildi.

            -Shayhlarlardan kupaytirguvchilardan edi.Uni shehlarini soni 500 kishiga etdi,va mashhurlaridan:Abu al-Yusr al-Bazdaviy,va Abdulloh ibn Aliy ibn Yisa an-Nasafiy.Undan kup hulqlarni oldi,va uni yozgan kitoblari  100ga etdi,undan:"Majmal-ulum","Attaysir fiy tafsirul quran","An-najah fiy sharh kitab ahbarus-sihoh" Buhoriyni sharhida,va Nasafiy aqidasi nomi bilan mashhur aqida kitobi bor,va Moturiydiy aqidasida muhim matnlardan sanaladi,va u Abu My'in an-Nasafiyni dalillarini kursatishlik uchun muhtasardan iboratdir.as-Sama'niy u haqida uz tarjimasida aytdiki:"U mohir va fozil imom edi,va har bir nav  tafsirdan va hadisdan kitob yozdi....Vaqtiki Samarqandga kelganimda bir necha yozgan kitoblaridan olib turdim.Unda kup chegaradan chiqqan kup chunarsizliklarni kurdim.Bildimki albatta u hadisni yahshi kuradigan kishilardan edi,va uni chunishlik nasib qilmadi".

-537h yili 12 jamodul-uvla oyi payshanba kuni kechqurun Samarqandda vafot etdi,u kishiga Allohni rahmati bulsin.

            *Kengayib yoyilish marhalasi:(700-1300h)va bu marhala Moturiydiylarda muhim marhalalardan  sanaladi.

Bu marhalada kengayib va tarqalish avjiga oldi.Va shu vaqtda Usmoniya saltanatini edi.Moturiydiy saltanati Usmoniylar davlatining saltanati kabi kengaydi.U sharq va garb erlarida va arab va ajam va hind va turk va fors va rum shaharlarida tarqaldi.

Va unda kurindi:Kamal ibn Himam  "Al-musayaro fil aqoid al-munajjiya fil ahiro"kitobining sohibi.bundan shu vaqtgacha bazi islomiy jomiyalarda dars beriladi.Bu davrda kalomiy kitoblar yozish kupaydi:matnlar,sharhlar,sharhlarga sharhlar,sharhlarga keltirilgan iyzohlar.Va u erda madrsalar hozirgi kungacham hind qitasiga uhshash joylarda moturiydini davati uchun qurilgandir!
           -Dyuband va nadviya madrasasi(1283h-...)va unda ahamiyat qilindi ilmi hadis va uni sharhi haqida,Dyubandiyada naqliy va aqliy ulamolari edi magaram ular holis mutasoviflar edi.va ularni kuplari qabrlardagi bidatlari bor edi.huddi ularni "Al-muhannad alal mufannad" sheh Holil Ahmad Assaharonfuriyning (ularni ulamolaridan) kitobi ularni zarariga guvohlik bergani kabi.bu Dyubandiyadagi aqidada muhim bulgan kitoblardan edi.Nadaviya madrasasi Moturiydiya aqidasida hilof bulmaydi.

-Bariylaviy madrasasi(1272h-...)Abdulmustafo laqabli Ahmad Rizohon Al-Afg'oniy Al-Hanafiy Al-Moturiduy As-Sufiyga nisbat qilinadi.(1340 h).Bu davrda ochiq shirk keltirishlik,qabrlarga ibodat qilishlikka chaqirishlik va Dyubandiyyalarga qattiq adavot qilishlik va kafirga chiqarishlik kurina boshladi.

           -Kavsariy madrasasi:[1296h-...] Muhammad Zohid Al-Kavariy Al-Jarkasiy Al-Hanafiy Al-Moturidiy(1371 h) va unda Islom ulamolarini qattiq yomonlashlik va ularni la'natlashlik kurindi,va ularni jismchilashlik ba uhshatuvchilikka chiqardi,va Salaf kitoblarini:tavhid,Ibona va sharia va sifat va u'luv kabi va boshqa sunnat ulamolarini kitoblarini butpalastlarni kitoblaridaka jismlash va uhshatishlikka chiqardi,va unda shirkiy bad'atlarga,tavassul pardasi ostidagi qabrparastlikka va qabrlarni ulug'laydigan sufuychilikka qattiq da'vat zohir buldi.Bayhaqiyning "Asmo va sifat" kitobiga Kavsariyning qilgan ta'liqotlariga va "Maqolatul-Kavsariy" kitoblariga qarang.